- اختلالات تکاملی(Developmental Disability)
اختلالات تکاملی به آن دسته از اختلالاتی اطلاق می شوند که کودک در یک یا چند پایه رشدی (milestones) زیر دچار نقص باشد:
- جسمی (physical)
- اجتماعی (social)
- احساسی (Emotional)
- هوشی (intellectual)
- گفتار و زبان (language/speech)
- رفتارهای سازشی (Adaptive behavior)
- اهمیت شناخت عوامل خطرساز
امروزه در کشورهای پیشرفته با غربالگری بیماری های مهم، می توانند هرچه سریع تر بیماری را در مرحله قابل درمان شناسایی کنند؛ اما در کشورهایی که این امکان وجود ندارد، حداقل باید جمعیت پرخطر را شناسایی کرده و به وضعیت آنها رسیدگی کرد.
علاوه بر نیاز به توجه جدی پدر و مادر برای شناسایی عوامل خطرساز ، هنگامی که والدین کودک را برای پایش رشد یا انجام واکسیناسیون به مرکز بهداشت می برند، در صورت وجود هر یک از عوامل خطرساز در سابقه نوزاد، باید حتما کودک برای ارزیابی تکامل به پزشک متخصص ارجاع داده شود. به این صورت می توانیم هر چه سریع تر و در سنین اولیه، نسبت به موارد تاخیر تکامل پی برده و برای درمان یا توانبخشی برنامه ریزی و اقدام کنیم.
- عوامل بروز اختلالات تکاملی :
اختلال تکاملی یکی از مشکلاتی است که ممکن است برای برخی از کودکان ایجاد شود. ممکن است اختلالات تکاملی در ابعاد مختلف رشد کودک (حرکتی، گفتاری، رفتاری و ذهنی) منجر به بروز بیماری هایی مانند تاخیر تکلم، فلج مغزی، عقب ماندگی ذهنی و اوتیسم شود. به طور کلی عوامل خطرساز زیادی در این رابطه وجود دارند. در یک روش، این عوامل به دو دسته ذیل تقسیم شده اند :
الف – عوامل بیولوژیکی : به عنوان نمونه مواردی همچون نارس بودن نوزاد هنگام تولد، زردی شدید دوره نوزادی، تشنج های نوزادی، خونریزی مادر هنگام بارداری و بیماری های مهم او در این دوران از جمله عوامل بیولوژیک هستند.
ب – عوامل اقتصادی ـ اجتماعی : عواملی مانند فقر، بی سوادی، طلاق و اعتیاد نیز از جمله موارد مربوط به دسته اقتصادی ـ اجتماعی هستند. البته روش دیگر تقسیم بندی این عوامل، بر اساس زمان تولد نوزاد است که به ۳ دسته قبل از تولد، حین تولد و بعد از تولد تقسیم می شوند.
- عوامل خطرساز دوران بارداری
هرگونه مشکل، حادثه یا بیماری در این دوران می تواند در روند رشد و تکامل جنین مشکل ایجاد کرده و پس از تولد کودک عوارض خود را نشان دهد.خونریزی های مهم واژینال در دوران بارداری، بیماری های عفونی چون سیفلیس، سرخجه، توکسوپلاسموز و هرپس، دیابت مادر و فشار خون بالا از جمله عوامل خطرساز در دوران بارداری یا قبل از تولد نوزاد هستند. البته موارد دیگری همچون مواجه شدن جنین با اشعه X، سیگاری بودن مادر یا اعتیاد او به مواد مخدر و مصرف داروهایی که باعث صدمه دیدن جنین می شود نیز از جمله عوامل مهم هستند.
- عوامل خطرساز حین زایمان :
از عوامل این گروه که مربوط به حین تولد هستند، می توان به وزن کم نوزاد (کمتر از ۲۵۰۰ گرم)، نارس بودن نوزاد به معنی تولد زودتر از ۳۷ هفته جنینی، زایمان طولانی و مشکل مادر که با استفاده از وسایل کمک زایمانی انجام می شود و وارد شدن ضربه به سر نوزاد اشاره کرد. عواملی که قبل از تولد و حین آن موجب آسیب رسیدن به مغز در حال رشد و تکامل جنین می شوند، در ماه های بعد می توانند باعث بروز علائم اختلال یا تاخیر تکامل باشند.
ـ عوامل خطرساز دوران نوزادی و شیرخوارگی
علاوه بر دوران جنینی، در ماه های اول پس از تولد نیز رشد و تکامل مغز با سرعت انجام می شود. عوامل صدمه زا در دوران نوزادی و شیرخوارگی نیز با تأثیر بر مغز در حال رشد، می توانند منجر به بروز علائم تأخیر تکامل شوند. تشنج های دوران نوزادی، خونریزی داخل جمجمه، سابقه مننژیت یا انسفالیت، زردی شدید نوزاد که در حد تعویض خون باشد و بیماری های تنفسی نوزادان از جمله عواملی هستند که می توانند منجر به بروز مشکل بشوند.
ـ میزان شیوع اختلالات تکاملی :
شیوع اختلالات تکاملی در جوامع مختلف حدود ده درصد است و شناخته هرچه سریعتر و ارجاع به موقع کوکان مبتلا به تأخیر یا اختلالات تکاملی اهمیت زیادی دارد. این امر تنها از طریق ارزیابی مسیر تکامل میسر است. از آنجا که با معاینه پزشک به تنهایی فقط می توان ۳۰ درصد از اختلالات تکاملی و ۵۰ درصد از اختلالات ذهنی کودکان را قبل از ورود به مدرسه تشخیص داد، تشخیص زودرس مشکلات از طریق غربالگری و پایش تکامل صورت می گیرد.
ارزیابی دقیق شامل استفاده از ابزارهای استاندارد و رسمی یا غیراستاندارد و غیررسمی و جمع آوری اطلاعات از طریق اخذ تاریخ تکامل اجتماعی، خانوادگی، پزشکی و نیز معاینه فیزیکی کودک است.