اهمیت وجود مراکز آموزشی و توانبخشی
قرآن کریم کتاب آسمانی است که افراد دارای معلولیت بینایی، شنوایی و حرکتی را از نظر انسانی مساوی افراد عادی دانسته و در آیات متعدد، شأن انسانی برای آنان قائل شده است. مبحث کرامت و تکریم انسان بسیار گسترده در قرآن مطرح شده است. قرآن کریم نه تنها بر تعامل مثبت و انسانی و رفتار احترام آمیز با معلولین تأکید دارد بلکه کسانی‌که با ترش‌رویی با معلولین برخورد کرده‌اند، مورد عتاب و توبیخ قرار داده است. از امور مسلم در مشی پیامبر خدا (ص) و ائمه هدی (ع) اهتمام ایشان نسبت به امور مردم و رفع گرفتاری‌های آن‌ها و همچنین توجه و احترام نسبت به افرادی از جمله معلولین است که از حقوق واقعی خود محروم شده اند. اسلام هیچ گاه اجازه نداده کسی معلولین را تحقیر کند و همیشه گویاترین تکریم‌ها و احترام‌ها را نسبت به آن‌ها روا داشته است. قال رسول الله (ص): « مَنْ أَعَانَ ضَعِیفاً فِی بَدَنِهِ عَلَى أَمْرِهِ أَعَانَهُ اللَّهُ عَلَى أَمْرِهِ وَ نَصَبَ لَهُ فِی الْقِیَامَهِ مَلَائِکَهً یُعِینُونَهُ عَلَى قَطْعِ تِلْکَ الْأَهْوَالِ وَ عُبُورِ تِلْکَ الْخَنَادِقِ مِنَ النَّارِ حَتَّى لَا یُصِیبَهُ مِنْ دُخَانِهَا وَ عَلَى سُمُومِهَا وَ عَلَى عُبُورِ الصِّرَاطِ إِلَى الْجَنَّهِ سَالِماً آمِناً وَ مَنْ أَعَانَ ضَعِیفاً فِی فَهْمِهِ وَ مَعْرِفَتِهِ فَلَقَّنَهُ حُجَّتَهُ عَلَى خَصْمِ الدِّینِ طُلَّابِ الْبَاطِلِ أَعَانَهُ اللَّهُ عِنْدَ سَکَرَاتِ الْمَوْتِ عَلَى شَهَادَهِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ الْإِقْرَارِ بِمَا یَتَّصِلُ بِهِمَا وَ الِاعْتِقَادِ لَهُ حَتَّى یَکُونَ خُرُوجُهُ مِنَ الدُّنْیَا وَ رُجُوعُهُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى أَفْضَلِ أَعْمَالِهِ وَ أَجَلِّ أَحْوَالِهِ فَیُحْیَا عِنْدَ ذَلِکَ بِرَوْحٍ وَ رَیْحَانٍ وَ یُبَشَّرُ بِأَنَّ رَبَّهُ عَنْهُ رَاضٍ وَ عَلَیْهِ غَیْرُ غَضْبَانَ وَ مَنْ أَعَانَ مَشْغُولًا بِمَصَالِحِ دُنْیَاهُ أَوْ دِینِهِ عَلَى أَمْرِهِ حَتَّى لَا یَتَعَسَّرَ عَلَیْهِ أَعَانَهُ اللَّهُ تَزَاحُمَ الْأَشْغَالِ وَ انْتِشَارَ الْأَحْوَالِ یَوْمَ قِیَامِهِ بَیْنَ یَدَیِ الْمَلِکِ الْجَبَّارِ فَمَیَّزَهُ مِنَ الْأَشْرَارِ وَ جَعَلَهُ مِنَ الْأَخْیَارِ.(بحارالانوار، ۷۲/۲۱) پیامبر گرامی (ص) فرمود: کسی که ناتوان و معلولی را در کارهایش یاری دهد، خداوند او را یاری کند و در روز قیامت بر او فرشتگانی می‌گمارد که او را از خطرات منازل آخرت محافظت می‌نمایند و او را سالم به بهشت می‌رسانند. کسی که فرد ناتوانی را در فهم مطلبی یاری دهد و دلائل آئین او را بر ضد دشمنان تعلیم دهد خداوند او را در سکرات مرگ بر ادای شهادتین یاری می‌نماید، و رفتن او از این دنیا و بازگشت وی به سوی خدا را با بزرگ‌ترین اعمال همراه می‌سازد و به او بشارت خوشنودی خداوند داده میشود». جمله «مَن اَعانَ ضَعیفاً فی بَدّنِهِ…» مربوط به پرستاری از بیماران و امثال آن است. جمله «من اَعان ضعیاً فی فَهْمِهِ …» مربوط به کمک‌های تعلیمی است که طبعا کمک به افراد استثنائی و عقب مانده را نیز در بر‌می‌گیرد . معلولیت پدیده ای است جهانی که همیشه و همه جا مطرح بوده و می‌باشد. اما در جوامع مختلف از نظر شدت، نوع و نحوه مقابله و برخورد با آن، شرایط متفاوتی داشته است.( محسنی، ۵ :۱۳۵۷) آنچه مسلم است این که ناتوانی و معلولیت حقیقی در کلیه جوامع و در طول تاریخ اجتناب ناپذیر بوده است. عواملی مانند جنگ، تکنولوژی، رشد روزافزون جمعیت، عدم رعایت بهداشت، فقدان آموزش و پیشگیری و… موجب شده اند که تعداد معلولین در جهان افزایش یابد به طوری‌که این معضل اجتماعی به عنوان یکی از مسائل پیچیده و مهمی در آمده است که جوامع با آن مواجه هستند. بر طبق برآورد سازمان بهداشت جهانی ۱۰ درصد جمعیت جهان را معلولین جسمی ذهنی، روانی و اجتماعی تشکیل می دهند (اسدی، ۳۸ :۱۳۷۸ ) با توجه به موارد ذکر شده اهمیت تشکیل وفعالیت مراکز آموزشی و توانبخشی در جهت حمایت و کمک به معلولین بیش از پیش احساس میشود.
کودک (توانخواه) با اختلال رشدی و هوشی
فردی است که دارای نقص در کارکرد هوشی )عقلانی)مانند حل مسئله، برنامه ریزی، استدلال و قضاوت همچنین دارای نقص درعملکرد انطباقی )مانند ارتباط، مشارکت اجتماعی و زندگی مستقل( در حوزه عملی، اجتماعی و مفهومی بوده و نمره هوشبهر وی براساس آزمون های استاندارد کمتر از ۷۰ بوده و این نقص در دوران رشد ( زیر ۱۸ سال ) رخ داده باشد.
کودک با تاخیر رشدی
کودکی است که به دلیل وقفه های قابل توجه در یک یا چند حیطه رشدی، در زمینه مهارت های گفتاری، شنوایی، بینایی، حرکتی، اجتماعی و شناختی از بدو تولد تا سن قبل از مدرسه دچار مشکل بوده و در صورت دریافت مداخلات بهنگام، به مراحل رشد طبیعی باز خواهد گردید. در واقع این عبارت برای کودکانی به کار می رود که خصوصیات برجسته تحولی در حیطه های حرکتی، شناختی، عاطفی و اجتماعی که با توجه به سنشان از آن ها انتظار می رود را بروز نداده اند.
تبصره ۱: برای ارائه خدمت به کودکان با تاخیر رشدی، مرکز روزانه تخصصی متناظر با تاخیر رشدی و فعال در شهرستان از الویت ارجاع برخوردار است و در صورت نبود با در دسترس نبودن مرکز مذکور، مرکز غیر دولتی روزانه توانبخشی- آموزشی ویژه اختلالات رشدی هوشی، مجاز به پذیرش کودکان موضوع این تبصره است و نیز لحاظ نظر خانواده در انتخاب نوع مرکز، ضروری است.
تبصره ۲: در صورت تخصیص کد توسط کمیسیون تشخیص نوع و تعیین شدت معلولیت، به کودکان با تاخیر رشدی، این کد حداکثر دو سال اعتبار داشته و موضوع در برگه معرفی کودک به مرکز درج و مرکز موظف به ارجاع کودک برای شرکت در کمیسیون، در فاصله های ۶ ماهه است.
تبصره ۳: در صورت عدم تشخیص کد توسط کمیسیون تشخیص نوع و شدت معلولیت، به کودکان با تاخیر رشدی، تشکیل پرونده در بهزیستی شهرستان و ارجاع کودک به مرکز روزانه، برای دریافت خدمات در بازه زمانی ۶ ماه و مستند سازی بهبود عملکرد کودک و در صورت نیاز تشخیص کمک هزینه الزامی است. در صورت رضایت خانواده و تایید بهبود عملکرد کودک در پایان ۶ ماه مذکور، امکان استقرار و تکرار فرایند اخیر تا سقف ۲ سال مجاز است.
کودک دیر آموز
در این دستورالعمل به کودکی اطلاق میگردد که با هوشبهر در محدوده ۷۰-۸۵ برای یادگیری های جدید، نیازمند به تمرین و تکرار با روش های تسهیل کننده آموزشی است.
مرکز غیر دولتی روزانه توانبخشی- آموزشی ویژه اختلالات رشدی هوشی
به مرکزی اطلاق می گردد که توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی با کسب مجوز از سازمان بهزیستی تأسیس گردیده و برابر ضوابط و مقررات مندرج در دستورالعمل، به صورت روزانه به افرادی که از سنین شیرخوارگی تا سن شروع ۱۵ سالگی، به دلیل ابتلا به اختلالات رشدی و هوشی، تاخیرهای رشدی و یا دیرآموزی، در کارکردهای عقلانی و انطباقی، دچار مشکلاتی شده اند و خانواده ایشان ارائه خدمت می نماید.
ضوابط پذیرش
- پذیرش توانخواه با اختلالت رشدی هوشی
- کودک با تاخیر رشدی
- و کودکان دیر آموز
از سن شیر خوارگی تا شروع سن ۱۵ سالگی در نوبت صبح به صورت مختلط ( دخترو پسر) امکان پذیر است.
شرایط ترخیص
- تشخیص تیم توانبخشی مرکز به سرپرستی و تایید مسئول فنی
- رسیدن به سن شروع ۱۵ سالگی
- رسیدن به سطحی از مهارتهای عقلانی و یا انطباقی برای انطباق نسبی با شرایط افراد عادی
- فراهم بودن شرایط ارجاع به سطوح بالاتر
- تمایل فرد یا خانواده به ترخیص
- عدم همکاری فرد یا خانواده با مرکز
- تشخیص کمیسیون تشخیص نوع و تعیین شدت معلولیت
- خدمات آموزشی، توانبخشی
خدمات آموزشی
آموزش مهارت های مختلف رشدی به صورت فردی یا گروهی شامل :
- مهارتهای شناختی یا عملکردهای عالی مغز )مانند حافظه، توجه، جهت یابی، بازشناسی، یادگیری، حل مسئله،شکل دهی مفهوم، تعمیم، توالی و..(؛
- مهارتهای دریافتی بینایی، مهارتهای ادراک بینایی )توجه بینایی، حافظۀ بینایی، تمیز بینایی و…)
- مهارتهای شنیداری
- مهارتهای چشایی و مهارتهای بویایی
- مهارتهای ادراکی حرکتی
- مهارتهای حرکتی )درشت و ظریف(
- مهارتهای ارتباطی اجتماعی )ارتباط کلامی و غیرکلامی(
- مهارتهای هیجانی رفتاری
- مهارتهای خودیاری )مهارت های مرتبط با پوشاک درآوردن و پوشیدن، مهارت های مرتبط با غذا خوردن، آشامیدن، مهارتهای بهداشتی و مراقبت شخصی، مهارتهای مرتبط با کنترل ادرار، مدفوع و توالت رفتن)
· مهارتهای زندگی مستقل )آماده کردن یک وعده غذای مغذی و سالم، تمیز کردن خانه یا آپارتمان، تمیز کردن لباسها، استفاده از وسایل الکترونیکی امن، استفاده از تلفن، داشتن فعالیتهای تفریحی در خانه، مراقبت از خود در زمان بیماری یا شرایط اضطراری، تعامل با همسایگان، مدیریت سرمایه برای تأمین مخارج خانۀ خود و….(
خدمات توانبخشی
- کاردرمانی
- گفتاردرمانی
- روانشناسی
توانبخشی با هنر و ورزش
مجموعه اقدامات هنری در راستای تسهیل دسترسی توانخواهان به اهداف توانمندسازی
مجموعه اقدامات ورزشی در راستای افزایش نشاط و بهبود شرایط جسمی و افزایش مهارتهای اجتماعی توانخواهان
تاریخچه مرکز
مرکز جامع آموزشی و توانبخشی خردسالان امام علی (ع) تحت نظر انجمن حمایت از کم توانان ذهنی استان کرمان فعالیت خود را در ۱۵/۱۰/۱۳۸۴ و با نام بنیاد آموزشی و توانبخشی خردسالان امام علی (ع) با مساعدت انجمن حمایت از کم توانان ذهنی کرمان از طریق در اختیار گذاشتن و تجهیز ساختمان و اخذ مجوز از سوی سازمان بهزیستی استان کرمان آغاز نمود. هدف اصلی بنیاد ارائه خدمات آموزشی و توانبخشی به خردسالان دارای نیازهای ویژه در جهت ارتقاء سطح شناخت و مهارتهای جسمی و حرکتی، گفتاری و اصلاح رفتارهای عاطفی و هیجانی و تطابق اجتماعی به نحوی که بتوانند بهترین و بیشترین بهره را از توانایی‌‌ها و استعدادهای خود ببرند و همچنین کمک به خانواده به منظور کاهش فشارهای روحی و روانی ناشی از داشتن فرزندان با نیازهای ویژه بوده است. در سال هزار و سیصد و هشتاد و هفت این مرکز با گسترش کمی و کیفی دامنه خدمات توانبخشی در دو زمینه مددکاری و توانبخشی توانیابان در منزل و در قالب تیم سیار، به مرکز جامع ارتقاء یافت و همچنین در آبان ماه هزار و سیصد و نود و سه مرکز به ساختمان جدیدالاحداث و مجهز به کلیه امکانات کاردرمانی ذهنی و جسمی، گفتار درمانی و اتاق تاریک به همت انجمن حمایت از کم توانان ذهنی و هواپیمایی ماهان ساخته شده و در اختیار مرکز امام علی (ع) قرار گرفته است انتقال یافت. در تاریخ دوازدهم شهریور هزار و سیصدو نود هفت مرکز اتیسم روشنای فردا از انجمن کم توانان ذهنی جدا شده و مرکز آموزشی توانبخشی امام علی(ع) به دلیل کمبود فضای آموزشی به ساختمان جدید واقع در ضلع شرقی میدان اول هفت باغ علوی انتقال پیدا کرد . در حال حاضر فضای مرکز آموزشی و توانبخشی امام علی (ع) دارای فضای فیزیکی پنج کلاس آموزشی به صورت مجزا که به آموزش مهارت های مختلف رشدی می پردازد و فضای کار درمانی، گفتار درمانی، روانشناسی و فضای مناسب برای فعالیتهای هنری (هنر درمانی) و استخر توپ و استخر شن جهت بازی خردسالان و همچنین آزمون تست استنفورد بینه برای مشخص نمودن بهره هوشی خردسالان جهت اجرای فرایند آموزشی و توانبخشی استفاده میشود.از بدو تاسیس یکی از مهمترین سرمایه گذاری‌های مرکز در جهت تربیت و آموزش نیروهای انسانی کارآمد در زمینه‌های تخصصی خود بوده است، این امر از یک سو، انتقال و تجهیز مرکز از سوی دیگر زمینه تسریع رشد همه جانبه مرکز را فراهم نموده است که نتایج آن در کمیت و کیفیت و نحوه ارائه خدمات درمانگران مرکز مشهود می‌باشد. در پایان لازم به ذکر است این رشد همه جانبه مرهون تلاش جدی مسئولین و مربیان خوب مرکز بوده که همواره رشد و تعالی کودکان با نیازهای ویژه را در گرو رشد و تعالی خود دانسته اند. در این مسیر همراهی و همکاری والدین نیز سهم بسزایی داشته است.